Page 6 - TÜREB DERGİ 18.SAYI

MAKALE

Av. Mehmet Feridun İzgi YEKDEM & MÜCBİR SEBEP

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 11.03.2020 tarihinde pandemi bir işlem teşkil edeceğinden, başvuru sahibinin talebinin reddi COVID-19 salgını sebebiyle ortaya çıkan zorlayıcı koşullar, normal şartlarda ilişkin tüm süreler ile usul kanunlarındaki süreler, 30.04.2020 (bu tarih dâhil)
olarak ilan edilen ve küresel bir sorun haline gelen Koronavirüs şeklindeki bir Kurul kararının, idari yargıya taşınarak denetimi 31.12.2020 tarihine kadar işletmeye girmesi beklenen bazı enerji projelerinin ve tarihine kadar durdurulmuştur. Yine, 24.03.2020 tarihli 518 sıra numaralı Vergi Usul
9
(“COVID-19”) ülkemize de ulaşmış ve her alanda birtakım mümkündür. dolayısıyla yatırımcılarının planlarını tehlikeye atmaktadır. Zira (i) 20 yaş altı ve 65 Kanunu Genel Tebliği’nin 3. maddesi ile; COVID-19 salgınından doğrudan etkilenen
tedbirler alınmıştır. Ülke genelinde toplam vaka sayısının Enerji sektörünü düzenleyen mevzuat kapsamında mücbir yaş üstü nüfus için sokağa çıkma yasağı getirilmesi, (ii) 30 büyükşehir ve Zonguldak birçok sektörde faaliyette bulunan mükelleflerin 01.04.2020 ile 30.06.2020 (bu
1
107.773’e ve vefat sayısının 2.706’ya ulaşmasıyla birlikte alınan sebep tanımı, örnekleri ve bu duruma bağlanan sonuçlar için şehre giriş-çıkış yasağı ve tüm yaş grupları için hafta sonları sokağa çıkma yasağı tarihler dâhil) tarihleri arasında mücbir sebep halinde olduğunun kabul edilmesi
Av. Mehmet Feridun İzgi, LL.M. Bozoğlu İzgi Avukatlık Ortaklığı elektrik piyasasında da ciddi boyutlarda etki doğurmuştur. oluşan durumun hukuki nitelemesinin yapılması da önem arz çalışma düzenlerine geçirilmesi, (iv) 2020/4 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile COVID-19’un yargılama, takip, vergi gibi hukukun çeşitli alanlarında mücbir
öngörülmesi, (iii) özel sektördeki işverenler açısından mali problemler ve alınması
uygun bulunmuştur.
tedbirlerin yoğunluğu da artırılmıştır. Bu kapsamda uygulanan
yukarıdaki şekilde özetlendikten sonra, COVID-19 kapsamında
gereken sağlık önlemleri sebebiyle işçilerin İş Kanunu’na uygun bir şekilde farklı
tedbirler, hayatın her alanında olduğu gibi, enerji sektörü ve
5
etmektedir. Genel kanı, COVID-19 salgını sebebiyle meydana
sebep olarak kabul edilmesi karşısında, hukukun bir bütün olduğu da göz önünde
kamu kurum ve kuruluşlarında uzaktan ve/veya dönüşümlü çalışma yöntemlerine
Özellikle ülkemizin kalkınması açısından büyük önem arz eden
bulundurulduğunda, durumun yenilenebilir enerjiye dayalı elektrik üretmek isteyen
gelen durumun hemen her alanda mücbir sebep oluşturduğu
geçilmesi ve işçilerin idari izinli sayılması gibi tedbirler sebebiyle iş akışı önemli
yenilenebilir enerjinin desteklenmesi konusu üzerinde, COVID-19
yönünde şekillenmiştir. Nitekim enerji sektörü ve elektrik piyasası
ve bu amaçla büyük yatırımlar gerçekleştiren yatırımcılara etkisinin göz ardı edilmesi
salgınının etkileri bakımından hassasiyetle durulmasında fayda
ölçüde aksamış ve hatta durma noktasına gelmiştir. Ek olarak, özellikle İran ve Irak
ve 31.12.2020’ye kadar işletmeye girmiş olma şartının bu doğrultuda uzatılmamış
özelinde de iş gücü ve tedarik sürecini ciddi boyutlarda etkileyen
görülmektedir.
gibi yoğun ilişki içerisinde bulunan ülkelerin gümrük kapılarında uygulanan bazı
ve iş akışını durma seviyesine getiren salgının mücbir sebep teşkil
giriş çıkış kısıtlamaları, gümrük idarelerinde 10 metrekarelik alanda üç kişiden
yaşanmasını engellemek üzere oldukça geniş bir kapsama sahip olması amacıyla
ettiğinin kabulü doğru olacaktır.
I. Enerji Sektöründe Mücbir Sebep Kavramı ve COVID-19 Salgını
6
fazla çalışanın bulunamaması ve bazı ülkelerin hava ve deniz limanları aracılığıyla olması bir eksiklik olarak değerlendirilmektedir. Bu noktada, özellikle hak kayıpları
Yoğun bir şekilde regüle edilen enerji sektöründeki oyuncuların II. Yenilenebilir Enerjide Teşvik Sistemleri Açısından Önemli gerçekleştirilen taşımaları kısıtlaması gibi fiziki engeller de süreci olumsuz kaleme alındığı görülen 7226 sayılı Kanun’un geçici 1. maddesinin, hukuken tanınan
imkânlardan yararlanmak için öngörülen son tarihleri kapsamamasının da önemli
uyması gereken hukuk kuralları arasındaki, başta 5346 sayılı Tarihler ve Salgının Etkisi etkilemektedir. bir eksiklik olduğu ifade edilebilecektir.
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Sürdürülebilir enerji kavramı; birincil enerji kaynaklarından
Kullanımına İlişkin Kanun (“YEK Kanunu”), 4646 sayılı Doğal Gaz yapılan üretimin yüksek verimle ve temiz teknolojilerle Bu durum YEKDEM’e yetişmek üzere çalışmaları sürdürülen projelerin Tüm bu nedenlerle, YEKDEM’den yararlanabilmek için öngörülen son işletmeye giriş
şantiyelerindeki iş gücü, ekipman tedariki ve lojistik bakımından planlarını olumsuz
Piyasası Kanunu ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu olmak üzere gerçekleştirilmesini, yenilenemeyen kaynakların yerine, etkileme potansiyeli taşımaktadır. Zira kamu kuruluşlarında çalışmaların yavaşlaması tarihi olan 31.12.2020’nin en az 8-12 ay süreyle ötelenmesine ihtiyaç duyulduğu
enerji endüstrisine ilişkin çoğu temel kanunda mücbir sebep olabildiğince yenilenebilir enerji kaynaklarının (“YEK”) izin süreçlerinde gecikmelere sebep olabilir, sokağa çıkma kısıtlamaları ve şehir düşünülmektedir. Bu noktada, birçok alanda 3 aylık erteleme ya da ek süre şeklinde
kavramına yer verilmediği görülmektedir. Bununla birlikte, anılan yerleştirilmesini, bir çevrim sonucu meydana gelen atıkların tanınan imkânın YEKDEM sisteminden yararlanması planlanan projeler bakımından
kanunlara dayanılarak çıkartılan yönetmeliklerde konuya ilişkin başka bir çevrimde girdi olarak kullanılmasını öngörmektedir. giriş çıkışlarının yasaklanması sebebiyle ekipman tedarikinde lojistik sıkıntıların yeterli olmayacağı değerlendirilmektedir. Zira 31.12.2020 tarihinin 3 ay için
yaşanması beklenebilir. Yine inşaat faaliyetlerinin birbirini etkileyen bir dizi
yol gösterici düzenlemelere rastlanmaktadır. ötelenmesi durumunda yapılacak erteleme, Ocak-Şubat-Mart gibi inşaat işlerinin
Yenilenemeyen enerji kaynaklarının sürdürülebilirlik açısından süreçler zinciri olduğu, herhangi bir aşamada yaşanan bir gecikmenin etkilerinin
Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği (“EPLY”) m. 35, Doğal Gaz risk taşıması sebebiyle yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı sürecin sonuna kadar sürebildiği ve nihayetinde işletmeye giriş tarihini olumsuz fiilen yürütülemediği, hava şartlarının sert olduğu aylara isabet edecektir.
Piyasası Lisans Yönetmeliği m. 46 ve Petrol Piyasası Lisans yaygınlaşmaktadır ve yaygınlaşması gerektiği kabul edilmektedir. etkileyebileceği düşünüldüğünde, COVID-19 salgınının YEKDEM sisteminden Yukarıda bahsi geçen EPDK’nın 9276 sayılı Kurul kararının YEKDEM sisteminden
Yönetmeliği m. 57 kapsamında tanımlanan “mücbir sebep” Öte yandan yenilenebilir kaynaklardan azami seviyede istifade faydalanmak isteyen yatırımcıların haklı beklentilerini de sekteye uğratabileceği faydalanması planlanan projeleri kapsamadığı göz önüne alındığında, ilgili
kavramı, EPLY m. 35/2’de; “Bir olayın mücbir sebep hali edilmesi; kaynak çeşitliliğinin sağlanması, ithal konvansiyonel değerlendirilebilir. Örneğin YEKDEM’e yetişmek üzere planlanmış, finansman sürenin uzatılması konusunda talepte bulunulabilecek mercii bakımından açıklık
sayılabilmesi için; olaydan etkilenen tarafın gerekli özen ve kaynakların yerli yenilenebilir kaynaklarla ikame edilmesi ve modeli geliştirilmiş, ekipman tedariki, elektrik işleri ve saha hazırlığı için gereken sağlanmasında fayda görülmektedir. YEK Kanunu m. 6/1 c.2’de yapılan değişiklik
dikkati göstermiş ve tüm önlemleri almış olmasına karşın olayın arz güvenliğinin sağlanması bakımından ülkemiz için oldukça sözleşmeleri imzalanmış olan bir projenin, taraflarca öngörülemeyecek bir sebeple öncesinde, 31.12.2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim
önlenemeyecek, kaçınılamayacak ve öngörülemeyecek olması önemlidir. İşte bu önemi sebebiyle mevzuatımızda başta YEKDEM (COVID-19 salgını) ortaya çıkan olumsuzluklar sonucunda 31.12.2020 tarihine tesisleri için uygulanacak miktar, fiyat ve sürelerin Bakanlar Kurulu tarafından
ve bu durumun etkilenen tarafın ilgili mevzuat kapsamındaki olmak üzere yenilenebilir enerjiye özgü bazı teşvik sistemleri yetişememesi, anılan sözleşmelerin tarafları arasında birtakım ticari uyuşmazlıkların belirleneceği düzenlenmekteydi. Nitekim YEK Kanunu’nun verdiği bu yetki uyarınca,
yükümlülüklerini yerine getirmesini engellemesi gerekir.” şeklinde öngörülmüştür. yaşanmasını muhtemel hale getirmektedir. yukarıda bahsedilen 2013/5625 sayılı Bakanlar Kurulu kararı tesis edilmiştir.
ifade edilmiştir.
“Yenilebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması” için III. Emsal Yaklaşım ve Öneriler Bununla birlikte, YEK Kanunu m.6/1 c.2’de yer alan “Bakanlar Kurulu” ibaresi,
EPLY’de yer verilen tanım kapsamında mücbir sebebin temel kullanılan YEKDEM terimi, YEK Kanunu ve YEK’in Belgelendirilmesi COVID-19 salgınının özellikle elektrik piyasasında yarattığı etkilerin mücbir sebep 02.07.2018 tarih ve 700 sayılı KHK ile “Cumhurbaşkanı” olarak değiştirilmiştir.
unsurları; önlenemezlik, kaçınılmazlık ve öngörülemezlik olarak ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik’in tanımlar maddesinde Böylece ilgili sürelerin uzatılması konusundaki yetki Cumhurbaşkanına verilmiş
sıralanabilir. Ancak ilgili yönetmeliklerde yer alan hükümlerin izah edilmektedir. Daha öz bir şekilde ise YEKDEM; YEK’ten olarak kabul edilmesi gerekliliği, EPDK tarafından tesis edilen ve 04.04.2020 tarihli olmaktadır. Bu sebeple, mücbir sebep teşkil eden COVID-19 salgını nedeniyle
7
Resmî Gazete’de yayımlanan 9276 sayılı Kurul kararı ile ortaya koyulmuştur. Karar
uygulanabilmesi için bu üç unsuru taşıyan bir olayın gerçekleşmiş enerji üretmenin getirdiği finansal zorlukların telafi edilebilmesi ile; YEKDEM’den yararlanacak tesisler için son işletmeye giriş tarihinin Cumhurbaşkanı
olması yeterli görülmemekte; ilgili sebebin, bir piyasa aktörünün amacıyla devletin, üreticinin ürettiği elektrik enerjisini belirli bir kararı ile uzatılabileceği kanaatindeyiz. Diğer yandan YEK Kanunu’nda yapılacak bir
mevzuattan doğan yükümlülüklerini yerine getirmesini engelleyici süreyle sabitlenen garanti bir fiyattan satın alarak sağladığı teşvik a. COVID-19 salgınının, EPLY m. 35 ve Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik değişiklikle de bu ihtiyacın karşılanması elbette mümkündür.
nitelik taşıması da gerekmektedir. EPLY, diğer yönetmeliklerden sistemi olarak ifade edilebilir. Üretimi Yönetmeliği m. 19 kapsamında “mücbir sebep” olarak kabul edilmesine, Sonuç
farklı olarak, mücbir sebep kavramına dair örneklere de yer YEK Kanunu m. 6/1 uyarınca; bu kanunun yürürlüğe girdiği b. EPLY kapsamında önlisans veya üretim lisansı sahibi tüzel kişilerin süreli
vermiş ve m.35/3 uyarınca salgın hastalıkların mücbir sebep 18.05.2005 tarihinden 31.12.2015 tarihine kadar işletmeye yükümlülükleri açısından 10.03.2020 tarihinde veya sonrasında; COVID-19 sebebiyle enerji sektörü özelinde ortaya çıkan ve yukarıda izah edilen
olarak kabul edildiğini düzenlemiştir. aksaklıklar; yatırımlarını ve uzun vadeli projeksiyonlarını YEKDEM’den yararlanacağı
girmiş veya girecek YEKDEM’e tabi üretim lisansı sahipleri için,
EPLY, mücbir sebep halinde, önlisans veya lisans sahibinin ilgili kanuna ekli I sayılı Cetvelde yer alan fiyatlar, on yıl süre ile - Önlisans süreleri ile üretim lisansı inşaat öncesi dönem ile inşaat dönemi ya öngörüsüne göre şekillendiren piyasa aktörlerinin, 31.12.2020 tarihine kadar
da Yönetmeliğin Geçici 15 inci maddesi kapsamındaki yükümlülük erteleme
mevzuattan kaynaklanan yükümlülüklerinin; etkilendikleri oranda uygulanır. Ancak, arz güvenliği başta olmak üzere diğer gelişmeler süreleri, işletmeye giriş hazırlıklarını önemli ölçüde sekteye uğratmıştır. İçerisinde bulunulan
ve mücbir sebebin etkileri giderilinceye kadar Enerji Piyasası doğrultusunda 31.12.2015 tarihinden sonra işletmeye girecek durum nedeniyle alınması zorunlu hale gelen önlemlerin, özellikle iş gücü ve tedarik
Düzenleme Kurulu’nun (“Kurul”) kararıyla ertelenebileceğini olan YEK Belgeli üretim tesisleri için bu kanuna göre uygulanacak - Önlisans veya üretim lisansı tadil işleri kapsamında belirlenen yükümlülüklere zincirine etkisinin boyutları her geçen gün katlanarak artmaktadır.
2
veya askıya alınabileceğini düzenlemektedir . Söz konusu miktar, fiyat ve süreler ile kaynaklar, ilgili cetveldeki fiyatları ilişkin süreleri, YEKDEM sisteminin sağladığı sabit fiyat garantisi, aynı zamanda çoğu enerji
yükümlülüklerin yerine getirilemeyeceğinin anlaşıldığı hallerde ise geçmemek üzere Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir. - Birleşme veya bölünme işlemleri kapsamında belirlenen yükümlülüklere projesinin finansmanının en önemli teminatı olarak görülmektedir. Nitekim
önlisans veya lisans sahibinin yükümlülüğünün Kurul tarafından Madde üzerindeki 02.07.2018 tarihli değişiklik öncesinde, ilişkin süreleri, YEKDEM sistemi sayesinde ülkemizde çok sayıda enerji yatırımı finansman
kaldırılabileceği öngörülmüştür. bulabilmiştir. Bir projenin YEKDEM’den yararlanabilmesi veya yararlanamaması
05.12.2013 tarihli ve 2013/5625 sayılı Bakanlar Kurulu kararı 4
Mücbir sebepten etkilenen bir yükümlünün tanınan bu ile 01.01.2016 tarihinden 31.12.2020 tarihine kadar işletmeye - Eskisinin devamı mahiyetinde üretim lisansı verilmesi kapsamında belirlenen projenin tüm fizibilitesini etkileyebilir, hatta projenin hayata geçirilememesine dahi
yükümlülüklere ilişkin süreleri,
imkânlardan yararlanabilmesi, bir başka deyişle ilgili mevzuat girecek olan YEKDEM’e tabi YEK Belgeli üretim lisansı sahipleri sebep olabilir. Yukarıda bahsi geçen EPDK’nın 9276 sayılı Kurul kararının YEKDEM
kapsamındaki yükümlülüklerinin ertelenmesi, askıya alınması için YEK Kanunu’na ekli I sayılı cetvelde yer alan fiyatların on - Önlisans veya lisans başvuruları kapsamında gerekli bilgi ve belgelerin sisteminden faydalanması planlanan projeleri kapsamadığı göz önüne alındığında,
veya kaldırılması için Kurul’a yazılı başvuru şartı getirilmiştir. yıl süreyle uygulanacağı düzenlenmiştir. Böylece, YEKDEM’den tamamlanması için verilen süreleri, 31.12.2020 tarihine kadar işletmeye girmiş olma şartı bakımından henüz bir
Başvuruda; (i) mücbir sebebin başlama tarihi ve mahiyetine, (ii) yararlanmak için aranan şartlardan biri olan işletmeye girme - Yönetmeliğin 18’inci maddesinin ikinci fıkrası kapsamında yapılması değişiklik olmadığına dikkat edilmelidir. Bu doğrultuda, COVID-19 salgını nedeniyle
ilgili mevzuat kapsamındaki yükümlülüklerine olan etkilerine, zamanı açısından son tarih 31.12.2020’ye ötelenmiştir. öngörülen başvurulara ilişkin süreleri, YEKDEM’den yararlanacak tesisler için son işletmeye giriş tarihinin Cumhurbaşkanı
(iii) mümkün olması halinde etkilerin tahmini giderilme süresine YEKDEM sisteminin sağladığı sabit fiyat garantisi, aynı zamanda kararı ya da YEK Kanunu’nda yapılacak bir değişiklik ile uzatılması mümkün
yer verilmesi zorunludur. Güncel bir değişiklik kapsamında, çoğu enerji projesinin finansmanının en önemli teminatı olarak c. Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği kapsamında kurulması görülmektedir.
08.03.2020 tarihinde EPLY’de Değişiklik Yapılmasına Dair görülmektedir. Nitekim YEKDEM sistemi sayesinde ülkemizde öngörülen üretim tesislerinden bağlantı anlaşması süresi 10/03/2020 tarihinde Gelinen noktada; gerek elektrik piyasasında yenilenebilir enerjinin payını artırmak,
3
Yönetmelik’in 11. maddesiyle , anılan başvurunun EPDK Başvuru çok sayıda enerji yatırımı finansman bulabilmiştir. Bir projenin veya sonrasında; sona eren veya sona erecek gerçek veya tüzel kişilere, sona gerekse ülke ekonomisine katkı sağlanması hedeflerini gerçekleştirebilmek
Sistemi üzerinden elektronik olarak yapılabileceği düzenlenmiştir. YEKDEM’den yararlanabilmesi veya yararlanamaması projenin erme tarihinden itibaren geçerli olmak ve bir defaya mahsus olmak üzere, söz adına, alınan diğer tedbirler ile uyumlu bir şekilde, YEKDEM’den yararlanmak
6
YEKDEM & EPLY, Kurul’a bu kapsamda yapılacak başvurular için bir süre tüm fizibilitesini etkileyebilmekte, hatta projenin hayata konusu sürelerinin, herhangi bir işleme gerek kalmaksızın 3 ay süreyle uzamış için belirlenen 31.12.2020 tarihine kadar işletmeye girme süresinin 8-12 ay tureb.com.tr
olarak değerlendirilmesine karar verilmiştir.
MÜCBİR SEBEP öngörmemiştir. Bununla birlikte, Doğal Gaz Piyasası Lisans geçirilememesine dahi sebep olabilmektedir. Bu nedenle bir ötelenmesinin, gerek yatırımcıların haklı beklentisinin korunması gerekse piyasa
Yönetmeliği ve Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği uyarınca anılan
başvurunun, mücbir sebebin başlama tarihinden itibaren 15 gün enerji projesinin YEKDEM’den yararlanıyor olması, hem yatırımcı Enerji sektörü özelinde atılan adımların yanı sıra, COVID-19 sebebiyle yaşanabilecek oyuncuları arasında çıkabilecek uyuşmazlıkların önlenmesi bakımından elzem
olduğu değerlendirilmektedir.
hak kayıplarının önüne geçilmesi için alınan kapsamlı tedbirlerden birkaçına daha
hem de kredi kuruluşları için oldukça büyük önem arz etmektedir.
içerisinde yapılması gerekmektedir. Yükümlü tarafından bu yönde değinilmesinde fayda bulunmaktadır. Bu kapsamda 26.03.2020 tarihli 7226 sayılı
yapılacak başvuru üzerine Kurul’un tesis edeceği karar, idari Kanun’un geçici 1. maddesi ile; bir hakkın doğumu, kullanımı veya sona ermesine
8
1 https://www.who.int/COVID-19SituationReport 26.04.2020 tarihine ait Dünya Sağlık Örgütü verileri esas alınmıştır. 5 https://www.resmigazete.gov.tr/2020-4sayiliCumhurbaskanligiGenelgesi 7
2 EPLY m. 35/1 c.3 uyarınca istisna olarak, iletim ve dağıtım faaliyetlerine ilişkin yükümlülüklerin kaldırılması talep edilememektedir. 6 https://www.utikad.org.tr/TicaretBakanligiGumrukTedbirleriDuyurusu
3 https://www.resmigazete.gov.tr/ElektrikPiyasasiLisansYonetmeligindeDegisiklikYapilmasinaDairYonetmelik 7 https://www.resmigazete.gov.tr/9276sayılıEPDKKarari
4 https://www.resmigazete.gov.tr/2013-5625sayiliBakanlarKuruluKarari 8 https://www.resmigazete.gov.tr/7226sayiliKanun
9 https://www.resmigazete.gov.tr/518siranumaraliVUKGenelTebligi